Atomların quruluşu nüvə və onun ətrafındakı enerji səviyyələrindən ibarətdir. Atomun nüvəsində proton və neytronlar, enerji səviyyələrində isə elektronlar yerləşir.
Atom elektroneytral hissəcikdir. Yəni, nüvədəki müsbət yüklü protonlarla enerji səviyyələrindəki elektronların sayı neytral atomlarda eynidir ( e =p ).
Elementlərin neçə proton və elektronu olduğunu Mendeleyev cədvəlində görə bilirik. Elementin sıra nömrəsi atomun neytral haldakı proton və elektronlarının sayını göstərir.
Misal üçün, texnikada ən çox istifadə olunan mis elementi Mendeleyev cədvəlində 29 – cu yerdə yerləşir.
Cu29– 29 proton, 29 elektron
Bu o deməkdir ki, neytral halda mis atomunun 29 protonu və 29 elektronu var.
Qeyd etdik ki, neytral atomda proton və elektronların sayı eynidir.
Xarici təsirlər – işıq, sürtünmə, istilik, kimyəvi reksiyalarla maddədəki bir və ya daha çox elektron səthi tərk edir. Bu halda deyirik ki, elektronunu itirən atom müsbət yüklənib. Çünki elektron itirdiyi üçün atomun protonlarının sayı elektronların sayından çox olur. Həmin atom müsbət ion adlanır.
Əgər sərbəst elektron neytral atomla birləşirsə, həmin atom neqativ yüklənir. Bu atom mənfi ion adlandırılır. Çünki atomun elektronlarının sayı protonların sayından çox olur.
Maddədəki atomlar ion vəziyyətinə keçdikləri zaman ( elektron itirdikdə və ya qazandıqda ) elektrik yükü depolamış olurlar.
Elektrik hadisələrini təsvir etmək üçün vacib anlayışlardan olan elektrik yükü atomun ionlaşması ilə yaranır və bipolyardır, yəni müsbət və mənfi ola bilir.
Atom, ion, eləcə də elektrik yükü anlayışlarını tam olaraq anlamağınız üçün gümüş atomu nümunəsini nəzərdən keçirək.
Şəkildəki elektroneytral olan gümüş atomunun 47 protonu və 47 elektronu var.
Deməli,elektronların atomu tərk etməsi və ya başqa bir atoma birləşməsi atomu və ya maddəni yüklü atoma (iona) və ya maddəyə çevirir.
Dedik ki,nüvədəki müsbət yüklü protonlarla enerji səviyyələrindəki elektronların sayı neytral atomlarda eynidir ( e =p ). Əgər bir maddənin atomunda nüvədəki protonların sayı nüvənin ətrafındakı elektronların sayından fərqlidirsə, elektrik yükü yaranır.
Elektrik yükü q hərfi ilə işarə olunur, vahidi Coulombdur ( Kulon ) və C ( Kl ) kimi göstərilir. 1 Coulomb ( və ya Kulon ) təxminən 624×1016 ədət elektrik yükünə bərabərdir.
Atomun kütləsinin böyük hissəsini nüvə – proton və neytronlar təşkil edir. Nüvənin həcmi isə atomun ümumi həcminə görə kiçik yer tutur.
Müqayisə üçün böyük pilates topunun atom olduğunu düşünək. Onda atomun nüvəsi düyü dənəsi boyda olar. Bu da onu göstərir ki, elektronların yerləşdiyi enerji səviyyələri arasında böyük boşluq var.
Elektrik cərəyanı valent elektronları hesabına yaranır. Valent elektronları elektronikanın əsas anlayışlarının anlaşılması üçün mühim mövzulardandır.
Atomlar bir – birləri ilə son orbitdəki elektronlarla bağlı olur. Atomun sonuncu orbitindəki elektronuna valent elektronu deyilir. Atomu məhz bu elektron keçirici edir.